Rechter in de marge?

Abstract

The extra-judicial sanction application has taken off in recent decades. Many offenses are currently being dealt with in administrative law procedures. When it comes to serious crimes, classical criminal justice still plays a dominant role. But in less serious cases the Public Prosecution Service (OM) or the police often impose a punishment order. A similar reduction of judicial interference can be seen in civil law. It has been government policy to stimulate civilians to solve disputes themselves through mediation or through special bodies charged with dealing with disputes. The deteriorating position of judges in society is a source of concern, as is shown in this special issue. There are serious doubts whether the legal protection, the discovery of truth and the assessment of the quality of evidence are getting enough attention in all kinds of extrajudicial settlement.Citizens and legal entities can ultimately bring their case before a court, but often only in the second or even third instance. In this way, the citizen or legal entity who is convicted in the first instance is required to maintain an active litigation. Not everyone is (financially) capable to do that, more so because of the sharp cuts on subsidized legal aid during the past years.

Buitengerechtelijke sanctietoepassing heeft in de afgelopen decennia een grote vlucht genomen. Zozeer dat inmiddels kan worden gesproken van naast elkaar bestaande sanctiestelsels. Veel delicten worden tegenwoordig in bestuursrechtelijke procedures afgehandeld, waarbij onderscheid kan worden gemaakt tussen herstelsancties en punitieve sancties. Als het gaat om ernstige misdrijven speelt de klassieke strafrechtspleging nog altijd een dominante rol. Maar in een toenemend aantal situaties waarin sprake is van een overtreding of een minder ernstig delict kunnen het Openbaar Ministerie (OM) of de politie een strafbeschikking opleggen. Een soortgelijke terugdringing van rechterlijke bemoeienis zien we in het civiele recht, waarin op allerlei manieren wordt getracht burgers te stimuleren om problemen zelf op te lossen via mediation of via speciale organen die belast zijn met de afhandeling van geschillen. De afkalvende positie van rechters in de maatschappij baart velen zorgen, zo komt naar voren in dit themanummer, getiteld Rechter in de marge? Als het gaat om de rechtsbescherming, de waarheidsvinding en de beoordeling van de kwaliteit van bewijsmiddelen is het de vraag of die voldoende aandacht krijgen in allerlei vormen van buitengerechtelijke afdoening. Burgers en rechtspersonen kunnen hun zaak uiteindelijk wel bij een rechter aanhangig maken, maar vaak pas in tweede of zelfs derde instantie. Van de in eerste instantie veroordeelde burger of rechtspersoon wordt aldus een actieve proceshouding geëist. Gelijktijdig met de terugdringing van de rechterlijke rol heeft echter een forse bezuiniging plaatsgevonden op de gesubsidieerde rechtshulp, waardoor veel burgers daarvoor niet meer in aanmerking komen en bijstand door een advocaat (grotendeels) zelf moeten betalen. Een verlengde procedure (verzet, hoger beroep, bezwaar, beroep) zal voor sommigen simpelweg niet op te brengen zijn. De Afdeling advisering van de Raad van State (AARvS) stelde drie jaar geleden in een advies nog een ander kwestie aan de orde, namelijk de vrij willekeurige manier waarop wordt bepaald welke delicten onder welk sanctiestelsel vallen. Bij de keuze van een sanctiestelsel wordt volgens de AARvS te weinig rekening gehouden met de rechtsbescherming van de burger, terwijl efficiency-overwegingen de overhand hebben. Een en ander komt in dit themanummer nader aan de orde in een analyse van de recente kabinetsreactie op genoemd advies.