Geheime diensten en de democratische rechtsstaat

Abstract

On the eve of the advisory referendum on the new Intelligence and Security Services Act (Wiv) on 21 March 2018, Judicial explorations publishes a special issue on 'Secret services and the democratic rule of law'. An important issue in the public discussion about the 'drag law' or 'interception law' is the power to 'unfocused tapping', i.e. the interception of communication traffic that runs via fiber optic cables, and the consequences of the use of that means for the citizen. There is ample attention for this discussion in this episode, but the many other aspects of the Wiv 2017 are also discussed, such as the supervision, the precise tasks and obligations that the services receive and the international cooperation. The position of secret services and their relation to politics and society is historically highlighted and linked to the question of what can be expected of intelligence and security services in this time. Various contributions hightlight te fact that Dutch AIVD and MIVD and their predecessors have long been imprisoned in image formation. Traditionally secret activities do not relate well to publicity and participation in public debate. But the lack of information about the method and powers of the Dutch secret services contributed to the popularity of a metaphor as a 'dragnet' and fed the mistrust of citizens towards the government.

ARTIKELEN: 1. Constant Hijzen - Paddenstoelen, prikkeldraadversperringen en sleepnetten: Metaforen in de Nederlandse inlichtingengeschiedenis 2. Eleni Braat - In voor- en tegenspoed: Het huwelijk tussen parlement en inlichtingen- en veiligheidsdienst 3. Paul Abels - Intelligence leadership: Leidinggeven in het schemerdonker tussen geheim en openbaar 4. Rob Dielemans - De Wiv 2002 en Wiv 2017 op enkele hoofdlijnen vergeleken 5. Mireille Hagens - Toezicht in de Wiv 2017: Kansen en uitdagingen voor een effectief en sterk toezichtstelsel 6. Nico van Eijk en Quirine Eijkman - Enkele kanttekeningen bij de Wiv 2017: De uitbreiding van bevoegdheden getoetst aan mensenrechten 7. Gilliam de Valk en Willemijn Aerdts - Inlichtingenwerk vanuit een methodologisch perspectief 8. Peter Koop - De Snowden-onthullingen en ongerichte interceptie onder de Wiv 2017 9. Bob de Graaff en Constant Hijzen - Zwijgen is zilver en spreken is goud SAMENVATTING: Aan de vooravond van het raadgevend referendum over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) op 21 maart 2018 brengt Justitiële verkenningen het themanummer ‘Geheime diensten en de democratische rechtsstaat’ uit. In de publieke discussie over de ‘sleepwet’ of ‘aftapwet’ staat de bevoegdheid tot ‘ongericht tappen’ centraal , oftewel het onderscheppen van communicatieverkeer dat via glasvezelkabels loopt, en de gevolgen van de inzet van dat middel voor de burger. Voor die discussie is in deze aflevering ruime aandacht, maar daarnaast komen de vele andere aspecten van de Wiv 2017 aan bod, zoals het toezicht, de precieze taken en verplichtingen die de diensten krijgen opgelegd en de internationale samenwerking. De positie van geheime diensten en hun verhouding tot politiek en samenleving wordt historisch belicht en verbonden met de vraag wat er van inlichtingen- en veiligheidsdiensten in deze tijd mag worden verwacht. In verschillende bijdragen wordt bovendien duidelijk dat Nederlandse AIVD en MIVD en hun voorgangers al heel lang gevangen zitten in beeldvorming. Geheime activiteiten verhouden zich slecht tot openbaarheid en deelname aan openbaar debat, zo was lange tijd het standpunt van de overheid. Maar juist het gebrek aan informatie over werkwijze en bevoegdheden van de Nederlandse geheime diensten heeft bijgedragen aan de populariteit van een metafoor als ‘sleepnet’ en voeding gegeven aan het wantrouwen van burgers jegens de overheid.