Mensbeelden in het strafrecht

Abstract

This issue on Views of man in criminal law starts from the idea that criminal law is embedded in our view of man, his or her capabilities, limitations and responsibilities. An illustrative example is the image of the perpetrator , which has changed dramatically since the nineteenth century and seems to have become harsher in the last decennia: The perpetrator as a sinful and (socially) weaker fellow human being who should be punished but also deserves our support, is nowadays especially seen as a risk factor and even as an outright enemy of society. Also the figure of the victim has undergone a transformation. Victims used to be more or less ignored in criminal cases. Nowadays victims have acquired their own position in criminal procedures and stand up for their interests in various ways. Did shifting views of man, of perpetrators and victims, indeed contribute to a harsher criminal law? Or can contrary tendencies be seen? How do various views of man relate to the question of forgiving?

Onze mensbeelden veranderen en het strafrecht verandert mee. Als uitgangspunt van dit themanummer over Mensbeelden in het strafrecht geldt dat het strafrecht in laatste instantie is ingebed in ons beeld van de mens, diens mogelijkheden, beperkingen en verantwoordelijkheden. Illustratief is het beeld van de dader, dat sinds de negentiende eeuw onmiskenbaar is veranderd en in de laatste decennia ook verhard is: de zondige en (sociaal) zwakkere medemens die ter verantwoording dient te worden geroepen maar die tegelijkertijd onze hulp en steun verdient, wordt tegenwoordig gezien als ernstige risicofactor of zelfs als een onverbeterlijke vijand van de samenleving. Ook het slachtoffer is onmiskenbaar niet meer wat hij is geweest. Werden slachtoffers lange tijd zo goed als genegeerd in het strafproces, tegenwoordig lijkt het slachtoffer uitgegroeid tot een geëmancipeerde drager van rechten die voor zichzelf een eigen positie opeist. Daarnaast lijken slachtoffers niet zelden door de politiek te worden uitgespeeld tegen daders om zo strenger te kunnen straffen, zij het dat er ook een onderstroom waarneembaar is die tracht slachtoffer en dader juist bij elkaar te brengen. Is er inderdaad sprake van verharding onder invloed van verschuivende mens c.q. dader- en slachtofferbeelden? Of zijn er ook tegengestelde tendensen? En hoe verhouden de verschillende mensbeelden zich tot het vraagstuk van vergeving?