Frankes Twee eeuwen gevangen: dertig jaar later

Abstract

ARTIKELEN: 1. Inleiding 2. René van Swaaningen - Civilisatie en emancipatie, maar van wie precies? Twee eeuwen gevangen dertig jaar later 3. Toon Molleman - Toen en nu: heeft het gevangeniswezen de middelen om zijn doelen te bereiken? 3. Miranda Boone - Van zelfdwang naar zachte macht. Civilisatie slokt emancipatie op 4. Judith Serrarens - Over emancipatie en de rechtspositie van gedetineerden. Levensomstandigheden in gevangenis ernstig verslechterd tijdens corona 5. Jolande uit Beijerse - Broze fundamenten en alarmerende signalen. Lessen uit het ‘cellulaire drama’ voor gesloten jeugdhulp 6. Christine Otten - In de roman kun je iedereen zijn. Over creatief schrijven in gevangenschap 7. Cyrille Fijnaut - De betekenis van Herman Frankes proefschrift in een internationaal vergelijkende context 8. Pieter Ippel - Macht, emancipatie, onmacht. Over de geschiedenis van het lijden van gedetineerden en gekken SAMENVATTING: Dit themanummer van Justitiële verkenningen (nr. 2/20021) is gewijd aan de recente heruitgave van Herman Frankes proefschrift Twee eeuwen gevangen. Misdaad en straf in Nederland. De vermaarde criminoloog, die zich later zou ontwikkelen tot romanschrijver, leverde destijds, in 1990, een dissertatie van bijna duizend pagina’s af. Onder studenten werd het wel ‘de baksteen’ genoemd. Niettemin leest het boek als een roman. Met veel gevoel voor detail wordt een beeld geschetst van de praktijk van het straffen gedurende twee eeuwen, de veranderingen die daarin optraden, en de politieke en maatschappelijke discussies die erover werden gevoerd. Er verscheen ook een publieksversie en de verkorte Engelse uitgave werd door de American Society of Criminology bekroond als beste buitenlandse studie. Het theoretisch fundament voor de beschouwing van Franke vormt de civilisatietheorie van Norbert Elias. De verschuiving van externe naar interne dwang, zoals die zich in de hele samenleving voltrok, maakte in de gevangenis ruimte voor varianten van straf die een groter beroep deden op de zelfdiscipline van gedetineerden (verlof, voorwaardelijke straf en voorwaardelijke veroordeling). Franke zette zich af tegen op dat moment dominante theoretische perspectieven, zoals de disciplineringsthese van Foucault (1975) en de arbeidsmarkthypothese van Rusche en Kirchheimer (1939). Een van zijn belangrijkste bezwaren tegen deze verklaringen is dat ze het doen voorkomen of veranderingen het gevolg zijn van menselijke bedoelingen. Zijn analyse laat juist zien dat veranderingen niet worden gestuurd, maar ontstaan. Ze zijn veel meer het gevolg van toevalligheden en tekortkomingen van menselijke strevingen en ze zijn ingebed in grotere maatschappelijke processen. In deze aflevering van Justitiële verkenningen wordt in acht artikelen gereflecteerd op het hedendaagse gevangeniswezen vanuit de optiek van het boek. Aldus biedt dit themanummer handvatten om in publieke en wetenschappelijke discussies over straf en detentie boven de waan van de dag uit te stijgen en nieuwe ontwikkelingen te relateren aan de theoretische concepten die Franke heeft geïntroduceerd.

SUMMARIES OF ARTICLES: 1. Introduction: Franke’s 'Twee eeuwen gevangen' thirty years after - Jolande uit Beijerse, Miranda Boone and Marit Scheepmaker 2. Civilization and emancipation, but whose exactly? 'Twee eeuwen gevangen' revisited after thirty years - René van Swaaningen 3. Then and now: Does the Dutch prison system have the means to achieve its goals? - Toon Molleman 4. From internal coercion to soft power. How civilization swallows emancipation - Miranda Boone 5. On emancipation and prisoners’ rights. How living conditions worsened during the corona pandemic - Judith Serrarens 6. Brittle foundations and alarming signals. Lessons from the ‘cellular drama’ for closed youth care - Jolande uit Beijerse